Allergiya zamani ne etmeli?

Allergiya — immunitet sisteminin toz, tozcuq (polen), bəzi qidalar və ya dərman kimi adətən zərərsiz olan maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya verməsi ilə xarakterizə olunan bir haldır. Allergiyanın əlamətləri insanlara görə dəyişə bilər, lakin ən geniş yayılmış simptomlara burun axıntısı, dəri səpgiləri, qaşınma, asqırma və nəfəs almaqda çətinlik daxildir. Allergiya müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər — qida, tozcuq, heyvan mənşəli və dərman allergiyaları bu sahədə ən çox rast gəlinən növlərdir. Bu vəziyyətin yaranmasında əsas rol oynayan amillər isə irsi meyillilik və ətraf mühitin təsirləridir.

📌 Mündəricat
1. Allergiya nədir?
2. Allergiya hansı nahiyələrdə olur?
3. Allergiyanın əsas əlamətləri
4. Allergiya növləri
5. Allergiyanın səbəbləri
6. Allergiya ilə əlaqəli xəstəliklər
7. Diaqnoz və tətbiq edilən testlər
8. Allergiyanın müalicəsi

—

Allergiya nədir?

Allergiya — immunitet sisteminin ətraf mühitdə olan və adətən zərərsiz hesab edilən maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya verməsidir. Bu maddələrə “allergen” deyilir və tozcuq, toz, heyvan tükləri, qida məhsulları və ya dərmanlar ola bilər. Allergenlə təmas zamanı orqanizm xüsusi anticisimlər ifraz edir və bu da qaşınma, səpgilər, asqırma, burun axıntısı və hətta nəfəs almaqda çətinlik kimi əlamətlərə səbəb olur.

—

Allergiya hansı nahiyələrdə olur?

Allergik reaksiyalar bədənin allergenlə təmasda olduğu nahiyələrdə baş verir. Ən çox nəfəs yolları, dəri, gözlər, həzm sistemi və nadir hallarda bütün bədəndə (anafilaktik vəziyyət) müşahidə olunur. Məsələn, tozcuq və ya toz kimi hava ilə yayılan allergenlər burun axıntısı və öskürəyə səbəb ola bilər, dəridə təmas isə səpgilər və qaşınma ilə özünü göstərə bilər. Qida allergiyası mədə bulanması, ishal kimi həzm pozuntularına səbəb ola bilər.

—

Allergiyanın əlamətləri

Əlamətlər adətən yüngül, orta və ya bəzən ciddi şəkildə özünü büruzə verə bilər. Ən çox rast gəlinən hallara aşağıdakılar daxildir:

• Burun axıntısı və tutulması
• Gözlərdə yaşarma, qızartı və qaşınma
• Dəfələrlə asqırma
• Dəridə səpgilər, qızartı və qaşınma
• Nəfəs almaqda çətinlik, öskürək
• Boğazda qaşınma və narahatlıq hissi
• Həzm pozğunluqları (mədə bulanması, ishal)
• Üz, dodaq, dil və boğazda şişkinlik

Ağırlıq dərəcəsi yüksək olan hallarda qan təzyiqinin enməsi və huşun itməsi (anafilaktik şok)

—

Allergiya növləri

Allergiya müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər. Ən geniş yayılmış növləri bunlardır:

• Qida allergiyası – süd, yumurta, dəniz məhsulları, soya, qoz və fındıq kimi qidalara qarşı həssaslıq
• Tozcuq (polen) allergiyası – xüsusilə yaz aylarında geniş yayılır, burun axıntısı və göz qaşınması ilə özünü büruzə verir
• Heyvan allergiyası – ev heyvanlarının tükləri və tüpürcəklərindəki zülallarla əlaqədardır
• Ev tozu gənəsi (akarı) allergiyası – ev mühitində yaşayan mikroskopik canlılara qarşı həssaslıq
• Dərman allergiyası – xüsusilə antibiotiklər və bəzi ağrıkəsicilərlə əlaqəlidir
• Küf və göbələk allergiyası – nəmli və havasız yerlərdə yaranan küf sporlarına qarşı reaksiya
• Həşərat dişləməsi allergiyası – arı, eşşəkarısı və oxşar həşəratların sancmasına qarşı reaksiya
• Lateks allergiyası – tibbi əlcək və digər rezin tərkibli vasitələrə qarşı yaranan həssaslıq

—

Allergiyanın səbəbləri

İmmunitet sistemi bəzən zərərsiz maddələri təhlükə kimi qəbul edərək, onlara qarşı səhv reaksiya verir və bu zaman xüsusi anticisimlər (antikorlar) ifraz olunur. Bu prosesin yaranmasına təsir edən əsas amillər bunlardır:

• İrsi meyillilik (genetik faktorlar)
• Toz və tozcuqlar (polenlər)
• Heyvan tükləri və tüpürcəyi
• Müəyyən qida məhsulları
• Kimyəvi qoxular və dərman vasitələri
• Həşərat sancmaları
• Havanın çirklənməsi və siqaret tüstüsü

—

Allergiya ilə əlaqəli xəstəliklər

Allergiya təkcə müstəqil bir narahatlıq deyil, eyni zamanda bəzi xroniki xəstəliklərin əsas səbəbi və ya gücləndirici amili ola bilər. Allergiyanın səbəb olduğu və ya təsir etdiyi xəstəliklər bunlardır:

• Astma
• Allergik rinit (saman soyuqluğu)
• Atopik dermatit (eqzema)
• Qida allergiyası
• Ürtiker (qoturluq, səpgi ilə müşahidə olunan dəri reaksiyası)
• Sinüzit (xroniki burun ciblərinin iltihabı)
• Eozinofilik ezofagit və eozinofilik gastroenterit (həzm sistemində allergik mənşəli iltihabi proseslər)
• Anjiyoödem (dəri altı toxumalarda şişkinlik)
• Fəsil bağlı allergiyalar (məsələn, yazda tozcuq allergiyası)

—

Diaqnoz və testlər

Allergiyanın müəyyən olunması üçün ilk növbədə xəstənin şikayətləri və keçmişdə yaşadığı hallar diqqətlə dinlənilir. Daha sonra diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün aşağıdakı testlərdən istifadə olunur:

• Dəri testi (prick testi) – dəriyə damladılmış allergen maddələrə qarşı orqanizmin reaksiyası yoxlanılır
• Qan analizi (IgE göstəricisi ilə) – müəyyən allergenlərə qarşı yaranmış anticisimlərin miqdarı ölçülür
• Yamaq testi – dəriyə yapışdırılan allergenlərlə uzunmüddətli təmas nəticəsində yaranan reaksiyalar izlənilir
• Sınaq testi (provokasiya testi) – müəyyən allergenlərlə nəzarətli şəraitdə təmas yaradılaraq bədənin verdiyi reaksiya müşahidə olunur

Aradanqaldırıcı pəhriz (eliminasiya pəhrizi) – ehtimal olunan qida məhsulları rasiondan çıxarılır və simptomların dəyişimi izlənilir

—

Allergiyanın müalicəsi

Allergiyanın qarşısını almağın ən əsas yolu — allergenlə təmasdan uzaq durmaqdır. Bununla yanaşı, müxtəlif müalicə üsulları ilə simptomların yüngülləşdirilməsi və həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması mümkündür:

• Antihistamin preparatları – allergik reaksiyaları azaldır
• Burun tıxanıqlığına qarşı vasitələr (burun yollarını açan dərmanlar)
• Kortikosteroid tərkibli sprey və məlhəmlər – iltihabı və qaşınmanı aradan qaldırmaq üçün
• Lökotrien qarşısını alan preparatlar – xüsusilə astma və allergik rinitdə istifadə olunur
• İmmunoterapiya (allergiyaya qarşı peyvəndlər) – allergenə qarşı dözümlülük yaratmaq məqsədi daşıyır
• Epinefrin inyeksiyası – anafilaktik reaksiya kimi ağır hallarda həyat qurtarıcı tədbir
• Qida allergiyasında düzgün pəhriz və həkim nəzarəti ilə izləmə
• Dəri üçün nəmləndirici vasitələr və qoruyucu qulluq

—

Nəticə

Allergiya həyat keyfiyyətinə təsir göstərən bir haldır, lakin düzgün yanaşma və nəzarətlə idarə edilə bilər. Dəqiq diaqnozun qoyulması və uyğun müalicə üçün mütəxəssis həkimə müraciət etmək, sağlam və rahat bir həyatın əsas şərtlərindəndir.

Müəllif: Ayşən Ələkbərli.